Kırgızları eserleriyle dünyaya tanıtan isim: Cengiz Aytmatov

Türk dünyasının ortak değeri kabul edilen, halkını eserleriyle dünyaya tanıtan ve eserleri 176 dile çevrilen dünyaca ünlü Kırgız yazar, gazeteci, diplomat ve devlet adamı Cengiz Aytmatov, vefatının 14’üncü yılında anılıyor.

“Sovyetler Birliği’nin son yazarı” olarak da benimsenen Aytmatov, ülkesinde Kırgız milli edebiyat konusu denilince Manas Destanı’ndan sonra ilk akla gelen isimlerden birisi.

Aytmatov, devlet adamı Törekul Aytmatov ile Tatar asıllı öğretmen Nagima Aytmatov’un çocuğu olarak 12 Aralık 1928’de Kırgızistan’ın Talas bölgesinin Şeker köyünde dünyaya geldi.

Babasının 1937’de tutuklanması ve 5 Kasım 1938’de kurşuna dizilmesinin ardından Cengiz, kardeşleriyle dedesi Hamza Abdulvaliyev’in Karakol şehrindeki evine taşındı.

Aytmatov, ortaokuldan sonra 1946’da ailesiyle taşındığı Kazakların Cambul şehrinde Veteriner Teknik Okulunu birincilikle bitirdi.

Eğitime memleketinde devam eden Aytmatov, 1948’de girdiği Frunze Tarım Enstitüsünden 1953’te onur derecesiyle mezun oldu.

Aytmatov, ilk kez 6 Nisan 1952’de savaş sonrası açlık ve sefalet çeken Japon çocuklarının yaşamlarını, Rus gazetesinde “Gazeteci Cyuda” adlı öyküde anlattı.

Eğitimin ardından Hayvancılık Araştırma Enstitüsünde iş tecrübesi edinen kıdemli hayvancılık uzmanı Aytmatov, üne kavuştuğu eserleriyle 1957’de Sovyet Yazarlar Birliğine kabul edildi.

Yazarlık kariyerine Moskova’da başlayan Aytmatov, 1956’da girdiği Moskova’daki Maksim Gorkiy Edebiyat Enstitüsünde Yüksek Edebiyat Kurslarını 1958’de tamamladı.

Aytmatov, 1958’de kaleme aldığı “Cemile” adlı eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızcaya çevrilmesiyle dünya çapında ün kazandı.

Edebi Kırgızistan dergisinde editörlük görevini üstlenen Aytmatov, “Pravda” gazetesinin Kırgızistan’daki muhabiri olarak çalıştı.

Çalışmalarıyla 1963’te Lenin Ödülü’ne layık görülen yazar, “Gün Olur Asra Bedel” adlı ilk romanını 1980’de yazdı.

Siyasi hayatın da içinde olan yazar, Sovyetler Birliği parlamentosunda iki dönem milletvekili olarak görev yaptı.

Aytmatov, Sovyet Birliği’nin eski Devlet Başkanı ve son lideri Mihail Gorbaçov’un danışmanlığını yapan beş kişiden biri oldu.

Kırgızistan’ın kurucu Cumhurbaşkanı tarafından Aytmatov, 1996’da “kültür elçisi” sıfatıyla ülkesinin UNESCO temsilciliğine atandı.

Aytmatov, mart 2008’e kadar Kırgızistan’ın Fransa, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda büyükelçiliği görevlerinde bulundu.

Aytmatov’un 3 oğlu ve bir kızı bulunuyor.

Eserleri 176 dile çevrildi, 128 ülkede yayımlandı
Aytmatov, “Zorlu Geçit (1956)”, “Yüz Yüze (1957), “Cemile (1958)”, “İlk Öğretmenim (1962)”, “Toprak Ana (1963)” “Dağlar ve Bozkır Masalları (1963)”, “Elveda Gülsarı (1966)”, “Selvi Boylum Al Yazmalım (1970)”, “Beyaz Gemi (1970)”, “Fuji Dağı’nın Tepesi (1973)”, “Gün Olur Asra Bedel (1980)”, “Cengiz Han’a Küsen Bulut (1990)” adlı unutulmaz bazı eserlere imza attı.

Eserleri 176 dile çevrilen ve 128 ülkede yayımlanan Aytmatov, farklı ülkelerden 46 devlet ödülü aldı.

Ödüllerin arasında, 1985’te Hindistan Javaharlal Nehru Ödülü, 1988’de Japonya Doğu Felsefesi Enstitüsü Akademi Ödülü, 1994’te Avusturya Avrupa Edebiyatı Devlet Ödülü, 1997’de Kırgızistan Devlet Kahramanı Ödülü, 1998’de Friedrich Rueckert Ödülü ile 2004’te Alexender Men ve Leo Kopelev Ödülü bulunuyor.

10 Haziran’da Almanya’da vefat etti
Yazar, 2008’de Rus televizyon kanalının belgesel çekimleri için gittiği Tataristan’ın başkenti Kazan’da ani böbrek rahatsızlığı geçirirken, tedavi için götürüldüğü Almanya’da 10 Haziran 2008’de 79 yaşındayken hayatını kaybetti.

Aytmatov, babasının mezarının bulunduğu Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e 25 kilometre mesafede Tanrı Dağı eteklerindeki Taş Döbö köyü yakınlarında yer alan Ata-Beyit Ulusal Tarih ve Anıt Kompleksi’nde 14 Haziran’da defnedildi.

Eşi Maria Kovid-19’dan yaşamını yitirdi
Yazarın eşi Maria Aytmatova da 4 Nisan 2021’de Bişkek’te tedavi gördüğü hastanede yeni tip koronavirüs (Kovid-19) nedeniyle 79 yaşında vefat etti ve Ala-Arça Devlet Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Yazar, Türkiye’de “Selvi Boylum Al Yazmalım” adlı romanıyla tanındı
Kırgız yazar Aytmatov, kaleme aldığı “Selvi Boylum Al Yazmalım” adlı romanıyla Türkiye’de tanındı.

Türk okuyucular, romandaki baş karakteri olan yakışıklı İlyas ile güzeli Asel’in saf aşkını konu alan hikayeyi beğeniyle karşıladı.

Kitaptan uyarlanan ve başrollerinde Kadir İnanır ile Türkan Şoray’ın rol aldığı aynı adlı film, Türk sinemasının klasikleri arasında yer aldı.

Dünya literatürüne “mankurt” kavramını kazandırdı
Aytmatov, “mankurt” kavramını 1980’de kaleme aldığı “Gün Olur Asra Bedel” romanında, tarihine küsen, geçmişini unutan, ailesine, mensup olduğu milletine, öz değerlerine yabancılaşan ve gayesi olmayan insanların mensup oldukları milletleri uyarmak için kullandı.

Toplumuna yabancılaşma olarak da kullanılan “mankurt” kavramı, dünyada benimsenirken, romanın adı da günlük yaşamda kullanılan bir söz haline geldi.

Aytmatov’un girişimiyle Uluslararası Issık Göl Forumu kuruldu
Uluslararası Issık Göl Forumu, Aytmatov’un girişimiyle Sovyetler Birliği döneminde entelektüelleri bir araya getirmek amacıyla oluşturuldu.

Issık Göl Forumu’nun ilk toplantısı, 1986 yılının Ekim ayında yazarın seçtiği dostlarını Sovyetler Birliği’nin başkenti Moskova’ya davetiyle yapıldı.

Moskova görüşmelerinden sonra, eski adı Frunze olan Bişkek’te toplantılara devam edildi, ardından Kırgızistan’ın tatil merkezi Issık Gölü kıyısında bir araya gelindi.

TÜRKSOY tarafından Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un doğumunun 90’ıncı yılı dolayısıyla “Anma Yılı” ilan edilen 2018’de 25 ülkeden 155 entelektüelin iştirak ettiği Issık Göl Forumu’nun üçüncüsü yapıldı.

Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’teki toplantıda Issık Göl Forumu’nun adının “Cengiz Aytmatov Uluslararası Issık Göl Forumu” olarak değiştirilmesi kararlaştırıldı.

“Cengiz Aytmatov Uluslararası Issık Göl Forumu’nun 4’üncüsünün açılışı 13 Aralık 2020’de Bişkek’te, forumun kapanış töreni ise Ankara’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov’un katılımıyla 9 Haziran 2021’de gerçekleştirildi.

Kaynak: Türkgün – AA – ANADOLU AJANSI