Atatürk: “Efendiler Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz”

Tarihe damga vuran bir anın özeti: Mustafa Kemal Atatürk, 28 Ekim 1923 akşamı yakın çalışma arkadaşlarına dönerek, “Efendiler, yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz!” dedi. Uzun yıllar boyunca hayalini kurduğu Cumhuriyet fikrini bu sözlerle paylaşan Atatürk, Türkiye’nin tarihinde bir dönüm noktası olacak bu kararı cesaretle almıştı. Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) “Yaşasın” nidalarıyla kabul edildi.

Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) “Yaşasın” nidalarıyla kabul edildi. TBMM, ilk toplantısını 23 Nisan 1920’de gerçekleştirdi. Bu toplantıda kabul edilen 1921 Anayasası’nın “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” maddesi, Cumhuriyet rejiminin habercisi olma niteliği taşıyordu. Ancak Cumhuriyet’in resmen kabulü, 16 Nisan 1923’te görevini tamamlayan Birinci Meclis’e değil, 11 Ağustos 1923’te toplanan İkinci Meclis’e nasip oldu.

İkinci Meclis ve Hükümet Krizi
İkinci Meclis, Mustafa Kemal Paşa’yı başkanlığa, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’yı ikinci başkanlığa, Ali Fethi (Okyar) Bey’i ise başbakanlığa seçti. Meclis’te oluşan muhalif grubun eleştirileri, hükümet bunalımını derinleştirdi. Bu süreçte, Mustafa Kemal başkanlığında 25 Ekim’de toplanan Bakanlar Kurulu, istifa etmeyi ve yeni hükümette görev almamayı kararlaştırdı.

İstifaların Ardından Gelen Gelişmeler
Bakanların istifaları 27 Ekim’de Meclis’te okundu. Ancak Meclis, yeni Bakanlar Kurulu için önerilen listeler üzerinde uzlaşamadı. Bu siyasi bunalım üzerine Mustafa Kemal, Cumhuriyet düşüncesini gerçeğe dönüştürmek için gereken zamanı geldiğine karar verdi.

Cumhuriyetin İlanı İçin Hazırlıklar
28 Ekim akşamı, Mustafa Kemal, yakın çalışma arkadaşlarını Çankaya’da yemeğe çağırarak, “Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.” dedi. Bu tarihi akşamda, İsmet (İnönü) Paşa ile Cumhuriyet’in ilanına ilişkin anayasa değişikliği üzerinde çalıştılar.

Halk Fırkası ve Anayasa Değişikliği
29 Ekim’de Halk Fırkası, Mustafa Kemal’i hükümet bunalımını çözmekle görevlendirdi. Mustafa Kemal, Cumhuriyet’in ilanına yönelik anayasa değişikliği önergesini TBMM’ye sundu. Meclis Grubu ve daha sonra TBMM Genel Kurulu’nda Anayasa’nın 1, 2, 10, 11 ve 12. maddelerinin değiştirilmesi kabul edildi.

Cumhuriyetin Resmen İlanı
Cumhuriyet, TBMM Genel Kurulu’nda yapılan oylama ile resmen ilan edildi. “Yaşasın Cumhuriyet!” nidaları, TBMM’nin duvarlarında yankılandı. Bu an, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinin taçlandığı ve yeni bir dönemin başlangıcını simgeleyen tarihi bir dönüm noktası oldu. 29 Ekim 1923, sadece bir bayram değil, aynı zamanda Türk milletinin özgürlük ve egemenlik mücadelesinin en somut ifadesidir.

Türkiye’nin ilk doğuştan elektrikli otomobili Togg banttan indi
“Bir otomobilden fazlası” için yola çıkan TOGG’un 18 Temmuz 2020’de inşaatına başlanan Gemlik Kampüsü, Cumhuriyet’in 99’uncu kuruluş yıl dönümünde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın katıldığı törenle 29 Ekim 2022’de açıldı.

Haftanın belli başlı öteki olayları şöyle:

28 Ekim
1923- Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü’nde verdiği akşam yemeğinde “Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.” dedi.

1927- Türkiye’de ilk nüfus sayımı yapıldı. Nüfusun 13 milyon 648 bin 270 kişi olduğu açıklandı.

1937- Başbakan İsmet İnönü, Ankara’da paraşüt kulesinin açılışını yaptı.

1993- Hakkari Üzümlü Jandarma Sınır Bölüğü’ne saldıran teröristlerden 57’si öldürüldü. Çatışmada 10 er şehit oldu.

1998- Esenboğa Havalimanı, tarihinde ilk kez aynı gün 13 cumhurbaşkanı ağırladı. Yabancı ülke cumhurbaşkanları, Cumhuriyet’in 75’inci Yılı törenleri için başkente geldi.

2013- Tiyatro ve sinema sanatçısı Tomris Oğuzalp 80 yaşında İstanbul’da vefat etti.

2015- İçişleri Bakanlığınca hazırlanan ve aranan teröristlerin isimlerinin yer aldığı “www.terorarananlar.pol.tr” adresinde “Aranan Terörist” başlığıyla yayımlanan listede teröristlerin isimleri, kırmızı, mavi, yeşil, turuncu ve gri kategorilere ayrıldı. Fetullah Gülen, Cemil Bayık, Murat Karayılan, İlhami Balı ve Duran Kalkan kırmızı kategoride yer aldı.

2016- Milli Savunma Bakanlığı kararıyla FETÖ/PDY soruşturması kapsamında Kara Kuvvetleri Komutanlığı ile Deniz Kuvvetleri Komutanlığından 195 personelin orduyla ilişiği kesildi.

2020- VakıfBank Voleybol Takımı, Kadınlar FIVB Kulüpler Dünya Şampiyonası’nı en çok kazanan takım olarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi.

2020- Fransız dergisi Charlie Hebdo’nun kapak resminde yer alan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik hakaret içerikli görsele ilişkin Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca resen soruşturma başlatıldı.

2023 – İsrail’in 7 Ekim’de Gazze’ye başlattığı saldırılar nedeniyle İstanbul’da “Büyük Filistin Mitingi” düzenlendi.

29 Ekim
1923- Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Paşa cumhurbaşkanı seçildi.

1924- Milletler Cemiyeti Konseyinde Türk-Irak sınırı, Musul’u Irak’ta bırakacak biçimde saptandı.

1930- Ankara’daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan Başbakanı Venizelos da katıldı.

1933- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, coşkuyla kutlanan Cumhuriyet’in 10’uncu yıl dönümünde ünlü Nutuk’u okudu.

1954- Dr. Hikmet Kıvılcımlı Vatan Partisini kurdu.

1961- İlk Türk yapımı otomobil “Devrim”, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’e armağan edildi. Devrim’in deneme sürüşü, yetersiz benzin konulması yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı.

1987- Cumhuriyet’in 64’üncü yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu.

1992- Türkiye ile Irak’ın kuzeyi arasında stratejik öneme sahip Sinhat Boğazı, TSK’nın eline geçti. Çatışmalarda 90 terörist öldürüldü.

1992- Kazakistan ve Türkmenistan ilk büyükelçiliklerini Ankara’da açtı.

2007- Dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A-380, İstanbul Atatürk Havalimanı’na indi.

2008- Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri’ne edebiyat dalında yazar Yaşar Kemal, mimari dalında Turgut Cansever ve müzik dalında da Prof. Dr. Alaeddin Yavaşça layık görüldü.

2013- Asya ile Avrupa arasında denizin altından kesintisiz demir yolu ulaşımını sağlayacak, dünyanın alanındaki önemli projelerinden Marmaray törenle açıldı.

2013- Suudi Arabistan, hacca gelen Kürt hacılar için ilk defa Kürtçe Kur’an-ı Kerim meali hazırladı.

2013- Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, 29 Ekim’den önce askeri hizmet kanunu çerçevesinde işlenen suçları kapsayan genel af ilan etti.

2015- Tüberküloz, Dünya Sağlık Örgütü tarafından artık AIDS hastalığının yanı sıra dünyanın en ölümcül bulaşıcı hastalıklarından biri ilan edildi.

2018- İstanbul’un üçüncü havalimanının ilk fazı uçuşlara açıldı.

2021- İstanbul’da yenilenen Atatürk Kültür Merkezi (AKM) Hasan Uçarsu’nun bestelediği, librettosunu Halit Refiğ’in aynı adlı senaryosundan Bertan Rona’nın yazdığı “Sinan” operası ile açıldı.

2021- Çevre ve Şehircilik Bakanlığının adının “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı” olarak değiştirilmesine ilişkin kararname Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

2022- Somali’nin başkenti Mogadişu’da bomba yüklü araçlarla düzenlenen iki saldırıda 100’den fazla kişi öldü, en az 300 kişi yaralandı.

2022- Güney Kore’nin başkenti Seul’de düzenlenen Cadılar Bayramı etkinliklerinde meydana gelen izdihamda 156 kişi öldü.

2022- Türkiye’nin doğuştan elektrikli otomobili Togg’un ilk aracı, Gemlik Kampüsü’ndeki banttan indirildi.

30 Ekim
1757- Sultan III. Mustafa tahta çıktı.

1873- Teodor Kasap tarafından çıkarılan mizah gazetesi “Hayal” yayımlanmaya başlandı.

1905- Aspirin ilk kez satışa sunuldu.

1918- Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Osmanlı Devleti ile galip devletler arasında Mondros Mütarekesi imzalandı.

1918- Çekoslovakya’da cumhuriyet ilan edildi.

1923- Mustafa Kemal Paşa başbakanlığa İsmet (İnönü) Paşa’yı atadı.

1937- Ankara Gar binası törenle açıldı.

KAYNAK: Türkgün